dominika.r - 2012-02-17 19:38:04

Dr Tomasz Tobis
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY SOCJOLOGII                                                                    05.03.2011
WYKŁAD I
Potoczna a naukowa wiedza o zjawiskach społecznych
Pierwszy wątek naszego wykładu: przedsocjologiczne myślenie o społeczeństwie,  a socjologia
Refleksja na temat społeczeństwa, relacji międzyludzkich, zbiorowości i zjawisk społecznych ma długą, wielowiekową tradycję.
Pomimo tego socjologię – naukę analizującą powyższe zagadnienia nazywa się „młodą” nauką.
Dlaczego? Od wielu stuleci zajmowano się tymi zagadnieniami w odmienny sposób niż współczesna nauka, zwana socjologią – która narodziła się w XIX w.
Przyjrzymy się tej różnicy…..
ü  Zanim A. Comte sformułował w XIX w. nazwę „socjologia”, refleksja na temat natury życia społecznego uprawiana była już od wielu stuleci. Zajmowali się nią najczęściej filozofowie.
Przykładem mogą być czterej wybitni autorzy, którzy zajmowali się tym czym socjologowie – czyli społeczeństwem, życiem społecznym, ale w „niesocjologiczny” sposób
„Państwo” Platona
Platon w „Państwie” zajmował się min.:
-          majątkowym zróżnicowaniem społeczeństwa
    „jakkolwiek by było to w każdym siedzą przynajmniej dwa państwa, które się zwalczają: państwo ubogich i państwo biednych”
-          ładem społecznym i kontrolą życia jednostek
-          podziałem pracy
    „do czego się ktoś urodził – do tej roboty trzeba każdą jednostkę przydzielić, tak żeby się każdy czymś jednym co do niego należy zajmował”
-          rozmiarem państwa i jego geograficznym położeniem
„Polityka” Arystotelesa
Uczeń Platona – Arystoteles w podobnym stopniu może być traktowany jako jeden z „protoplastów” socjologii, choćby dzięki „Polityce”, w której analizuje następujące aspekty państwa (społeczeństwa):
-          samowystarczalność
-          wspólnota moralna
    „zbiorowość żyjąca na wspólnym terytorium, złączona wymianą towarów i przymierzem zaczepno-obronnym nie tworzyłaby jeszcze państwa, gdyby nie zespalało jej wspólne dążenie do cnoty”
-          różnorodność i komplementarność części
przedsocjologiczne koncepcje  społeczeństwa i życia społecznego
N. Machiavelli, autor „Księcia” (XVI w.) zajmując się problemem władzy i urządzenia państwa kładzie akcent nie na to „jak być powinno” – co jest charakterystyczne choćby dla wspomnianych myślicieli średniowiecznych, ale „co zrobić by osiągnąć zamierzony cel”.
W okresie nowożytnym interesującą grupą koncepcji, które mają quasi-socjologiczny charakter były utopie społeczne. Jedną z najciekawszych stworzył Thomas More (Morus) w XVI wieku.
Wyspa Utopia to miejsce gdzie Morus umieścił wyimaginowane społeczeństwo. Najważniejsza myśl: surowe prawo i jego rygorystyczne stosowanie nie są w stanie usunąć istniejącego zła, jeżeli warunki społeczne, które rodzą zło pozostają niezmienione.
Społeczne warunki życia wypaczają
naturę człowieka.
Wiedza przedsocjologiczna, a socjologia
Od współczesnej, stricte socjologicznej perspektywy tę przedsocjologiczną refleksję teoretyczną odróżniają trzy istotne cechy – wyróżniki współczesnych standardów naukowych:
ü  normatywny i finalistyczny punkt widzenia – znacznie bardziej autorów interesowało to jak być powinno, niż to jak jest
Współczesna socjologia nie jest nauką normatywną - ma charakter opisowy: nie rozważamy jak być powinno (a przynajmniej nie ma to charakteru pierwszoplanowego), tylko jak jest.
ü  woluntaryzm – z jednej strony wiara we wszechmoc władcy, z drugiej strony przekonanie, że skoro ludzie są obdarzeni wolną wolą i każdy może robić co chce, to rzeczywistość jest nieprzewidywalna
ü  koncentracja uwagi na państwie i władzy – nie było znane pojęcie społeczeństwa, jako czegoś innego niż państwo.
Oddzielenie porządku społecznego od politycznego było istotnym krokiem w stronę rozwoju wiedzy naukowej o procesach i zjawiskach zachodzących w zbiorowościach społecznych.
Wątek drugi:  myślenie potoczne, a socjologia
ü  Równocześnie z refleksją naukową, filozoficzną ludzie praktykowali tzw. wiedzę potoczną na temat życia społecznego.
Każdy z nas jest w pewnym sensie „spontanicznym”, „domorosłym” socjologiem, kiedy mówimy na przykład:
Wiedza potoczna
·         Jeśli wejdziesz między wrony musisz krakać jak i one

·         Gdy kota nie ma myszy harcują

·         Kto nie pije ten donosi

·         Wszyscy mężczyźni są tacy sami

Natura potocznej wiedzy o życiu społecznym
Taką wiedzę potoczną nabywamy spontanicznie, w toku kontaktów społecznych. Nasiąkamy taką wiedzą bezrefleksyjnie.
Jest ona uwarunkowana tym, że człowiek kieruje się nie tylko rozumem, ale i emocjami – one wpływają na proces poznawczy. W efekcie wiedza potoczna rzadko jest neutralna, jest związana z wartościowaniem.
Wiedza potoczna jest zbiorem spostrzeżeń dość przypadkowych i osobistych – a przecież każdy żyje w odmiennych warunkach, innych zbiorowościach ma inne losy życiowe.
Nasze doświadczenie wydaje nam się jednak jedynie uprawnione – mamy bowiem skłonność do generalizowania.
- Kolejna cecha myślenia potocznego to skłonność do operowania podziałami dychotomicznymi – do przedstawiania świata w czarno-białych barwach.
- Następstwo w czasie traktujemy jako związek przyczynowy.
- Upatrujemy przyczyn zjawisk, zdarzeń w celowych działaniach ludzi.
- Pochopność uogólnień.
- Potoczna wiedza jest przesiąknięta stereotypami (stypologizowana, przejęta od innych wiedza).
W odróżnieniu od wiedzy potocznej powszechnie uznawanymi cechami wyróżniającymi naukowe podejście do zjawisk społecznych są:
ü  - niezadawalanie się samym opisem, ale zmierzanie do wyjaśniania przy pomocy istniejących teorii
ü  - przestrzeganie reguł postępowania badawczego
ü  - neutralność i powstrzymywanie się od wartościowania
Trzeci wątek naszego wykładu:  pojawia się socjologia – w konkretnym, nieprzypadkowym momencie dziejów
Historycznie czynniki narodzin socjologii można wskazać w następującym porządku:
ü  wraz z podróżami, wyprawami handlowymi poszerzyły się granice świata znanego człowiekowi naszego kręgu – poznawano różne ludy, żyjące odmiennie niż w Europie
Geneza socjologii
ü  rewolucja francuska obaliła stary, statyczny ład społeczny, ukazała spontaniczność procesów społecznych, ich wymykanie się spod kontroli
ü  rewolucja przemysłowa – przejście od gospodarki opartej na rolnictwie, w której podstawowymi jednostkami produkcyjnymi były gospodarstwa domowe do gospodarki, w której takimi jednostkami stały się fabryki
Znaczenie rewolucji przemysłowej dla narodzin socjologii
Rewolucja przemysłowa to – w efekcie - takie potężne zmiany społeczne jak:
ü  Wielkie zmiany w zatrudnieniu: spadek w rolnictwie na korzyść przemysłu
ü  Luźna struktura społeczna – jednostka (zasadniczo) nie jest przypisana do stanów, kast, klanów, rodów
ü  Osłabienie lokalności życia społecznego i gospodarczego (migracje na dużą skalę, ruchliwość społeczna)
ü  Upowszechnienie oświaty i szkolnictwa, rozwój kultury masowej
ü  Wskutek osłabienia więzi lokalnych i coraz bardziej dostępnej oświaty upowszechnia się tożsamość narodowa
Geneza socjologii
W takich okolicznościach historycznych rodzi się socjologia jako odrębna dyscyplina wiedzy. Za jej początek przyjąć można połowę XIX wieku i prace Augusta Comte`a (autora pojęcia „socjologia”), zwanego „ojcem socjologii”, Karola Marksa oraz nieco późniejszych autorów Emile`a Durkheima (twórcy Roczników Socjologicznych, 1898) i Maxa Webera.
Problem ustalenia ojcostwa J
Z dzisiejszej perspektywy „ojcostwo” Comte`a jest nieco przesadzone. Pragnął on stworzyć naukę o społeczeństwie, która wyjaśniałaby prawa życia społecznego, tak jak nauki przyrodnicze wyjaśniały funkcjonowanie świata fizycznego. Społeczeństwo podlega niezmiennym prawom tak jak świat fizyczny – odkrycie praw rządzących ludzkim społeczeństwem może nam pomóc w kształtowaniu naszych losów i służyć dobru ludzkości.
A. Comte
Poglądy Comte`a cechuje pozytywizm – przekonanie, że nauka powinna zajmować się wyłącznie rzeczami namacalnymi, które można poznać doświadczalnie (tu kształtująca się socjologia różni się od refleksji filozofów, którzy koncentrowali się przez stulecia nie na tym jakie jest społeczeństwo i jak je poznawać, ale na tym jakie być powinno).
K. Marks
Karola Marksa interesowały badania struktur i procesów społecznych po to by ulepszyć społeczeństwo. Ważnym spostrzeżeniem Marksa jest docenienie struktury ekonomicznej społeczeństwa i podział społeczeństwa na dwie antagonistyczne klasy społeczne, różniące się stosunkiem do środków produkcji. Marks to pierwszy z autorów, którzy podkreślali ogromne znaczenie konfliktu dla przebiegu życia społecznego i rozwoju społeczeństwa.
E. Durkheim
Emile Durkheim wprawdzie podobnie jak Comte postulował badanie społeczeństwa z takim samym obiektywizmem, jaki cechuje badaczy przyrody, ale zwracał szczególną uwagę na tzw. fakty społeczne, jako ogromnie istotny element tej poznawalnej rzeczywistości społecznej.
Fakty społeczne to zewnętrzne wobec jednostki sposoby życia, myślenia i odczuwania, które żyją własnym życiem, niezależnie od tego jak żyją i co postrzegają pojedynczy ludzie.
ü  Cechą faktów społecznych jest ich przymusowość – przymus jaki wywierają na ludzi fakty społeczne jest nierozpoznany, ludzie wierzą, że kierują się własnymi wyborami. Ludzie po prostu podporządkowują się powszechnym wzorom społecznym.
ü  Wpływ Durkheima na współczesną socjologię znacznie bardziej predestynowałby go do miana „ojca socjologii” niż w przypadku Comte`a. Ponadto jest on twórca pierwszego socjologicznego periodyku i pierwszej uniwersyteckiej katedry socjologii.
M. Weber
ü  Max Weber zajął w poznawaniu rzeczywistości społecznej stanowisko sprzeczne z Comte`owskim – antypozytywistyczne, lub inaczej humanistyczne. Nauka nie może ograniczać się do powierzchownych faktów, obserwowalnych zmysłowo, lecz musi sięgać głębiej, do ukrytych nieobserwowalnych znaczeń wiązanych z faktami przez ludzi. Potrzebna jest metoda rozumienia zjawisk społecznych proponowana przez Webera.
ü  W zakresie poznawania życia społecznego istotną zasługą Webera jest natomiast stworzenie „typu idealnego”, czyli takiej konstrukcji pojęcia dowolnego zjawiska, która uchwyci jego najistotniejsze elementy i z którą można by porównywać zjawiska świata zewnętrznego.
WYKŁAD II                                                                                                                                              06.03.2011
Nurty myślenia teoretycznego w socjologii
Socjologia jako nauka bez paradygmatu
W obrębie socjologii nie istnieje teoria czy jakikolwiek zespół twierdzeń, których prawdziwość akceptują wszyscy przedstawiciele tej dyscypliny.
Nawet w sprawach podstawowych są odrębne szkoły myślenia.
Przeciwstawne szkoły myślenia w zasadniczych dla uprawiania socjologii kwestiach (natura rzeczywistości społecznej)
1)      Indywidualizm – holizm
Prymat jednostki wobec społeczeństwa czy odwrotnie?
Skrajni indywidualiści sprowadzają wszelkie całości społeczne do jednostek
Skrajni holiści nie uznają istnienia czegoś takiego jak jednostka
2) Teoria funkcjonalna – teoria konfliktu
Czy społeczeństwo jest harmonijna jak organizm biologiczny całością, definiowaną przez funkcje poszczególnych organów
….czy też rzeczywistością rozdartą przez nieusuwalne konflikty
3) Socjologia scjentystyczna (naturalizm) – socjologia humanistyczna
Pierwsze z tych stanowisk zakłada, że zjawiska społeczne są ze sobą powiązane, rządzą nimi określone prawidłowości oraz obiektywne prawa. Podstawowymi kategoriami opisu są grupy i ich struktury bądź zachowania jednostek.
Przywiązuje się wagę do precyzji języka i kładzie nacisk na empiryczną sprawdzalność twierdzeń teoretycznych.
Stanowisko socjologii humanistycznej zakłada, że świat społeczny nie jest gotowy i dany, zewnętrzny w stosunku do człowieka, tylko jest czymś nieustannie tworzonym w procesie interakcji. Uczestnicy interakcji kierują się swoim rozumieniem świata – a socjologia ma się skupiać na tym jak oni widzą i interpretują świat.
Nie ma obiektywnych praw rządzących życiem społecznym na podobieństwo praw rządzących w świecie przyrody.
4) Socjologia teoretyczna – socjologia historyczna
Socjologia teoretyczna postuluje, by formułować ogólne prawa życia zbiorowego, ważne zawsze i wszędzie
Socjologia historyczna uważa ten postulat za niemożliwy do spełnienia, można co najwyżej formułować prawidłowości ograniczone czasowo i przestrzennie (generalizacje historyczne)
Dwie kategorie teorii socjologicznych
Najwcześniejsze teorie socjologiczne koncentrowały się na społeczeństwie – organizmie o dużej skali, inne teorie zajmują się zjawiskami społecznymi w skali mikro - grupami czy nawet parami.
Można więc wyróżnić w socjologii teorie makropoziomowe i mikropoziomowe.
Najważniejsze teorie obu kategorii
Teorie makropoziomowe:
-          Funkcjonalizm (Talcott Parsons, Robert Merton)
-          Teoria konfliktu (Karol Marks, Ralph Dahrendorf, Lewis Coser
Teorie mikropoziomowe
-          Interakcjonizm symboliczny (Herbert Blumer, George Herbert Mead)
-          Teoria wymiany (Georg Homans, Peter Blau)
Funkcjonalizm – czyli społeczeństwo jako system
Społeczeństwo – zarówno w skali makro jak i mikro należy rozpatrywać jako całość – funkcjonalną jedność.
Wszelkie instytucje społeczne w ramach systemu są wewnętrznie powiązane w takim stopniu, iż zmiana któregokolwiek elementu powoduje zachwianie równowagi całości. Wszelkie części systemu są analizowane pod kątem funkcji, które pełnią w systemie.
Przykład: rodzina – podtrzymuje istnienie społeczeństwa bo reguluje zachowania w zakresie seksu i małżeństwa, socjalizuje potomstwo.
Przykład: uczelnia jako system społeczny
Studenci, samorząd, pracownicy naukowi, administracja – przyczyniają się do funkcjonowania całości systemu realizując różne funkcje
Funkcjonaliści wyróżniają w społeczeństwie jako systemie trzy podsystemy, stanowiące rodzaj całości niższego rzędu:
- Podsystem ekonomiczny – zorganizowany dla zapewnienia materialnych warunków życia, będący strefą interesów gospodarczych
- Podsystem polityczny – będący sferą stabilności i władzy
- Podsystem kulturowy – będący sferą wartości
Zakłada się, że podsystemy w ramach systemu łączy pena odpowiedniość – czyli jeśli w społeczeństwie obowiązuje system gospodarki rynkowej to w dziedzinie polityki i kulturze powinno być podobnie.
System społeczny (społeczeństwo, uczelnia etc.) pozostaje zazwyczaj w stanie harmonii, czyli równowagi.
Wewnątrz każdego systemu występują też elementy dysfunkcjonalne, które rozsadzają go od wewnątrz (dewiacje, działania innowacyjne, nonkonformizm).
Dążeniem systemu jest eliminacja dysfunkcji (w przypadku systemów zamkniętych) bądź ich instytucjonalizacja – włączenie w ramy systemu (w przypadku systemów otwartych).
Te zasadnicze założenia szkoły funkcjonalistycznej  sformułował T. Parsons.
Funkcjonalizm Parsonsa został zmodyfikowany przez R. Mertona.
Z punktu widzenia trwałości systemu nie jest ważne czy uczestnicy życia społecznego uświadamiają sobie funkcje poszczególnych elementów systemu. Merton zwraca uwagę na rozróżnienie pomiędzy funkcją jawną, a funkcją ukrytą.
Przykład:
Obyczaj – ludzie sądzą, że wyznacza on granice przyzwoitego zachowania – jest to więc jego funkcja jawna
Ukrytą funkcją obyczaju jest kształtowanie jedności i zwartości społeczeństwa
Mecz piłkarski – służy dostarczaniu rozrywki kibicom, ale jest także (funkcja ukryta) mechanizmem rozładowania agresji czy frustracji.
W analizie społeczeństwa według funkcjonalistów nie ma człowieka!
Są aktorzy grający społeczne role, działania wyznaczone przez wzorce, emocje ukształtowane kulturowo.
Wpływ jednostek na charakter życia społecznego jest równy zeru. Ich działania są bowiem w pełni wyjaśniane przez społeczne uwarunkowania.
Teoria konfliktu
Przeciwstawną wizją życia społecznego do teorii funkcjonalnej jest teoria konfliktu. U źródeł tej opozycji leży odmienne widzenie motywów ludzkich działań.
Wg funkcjonalistów podstawowym motywem ludzkich działań jest kulturowo wykształcony wzór-norma, a ponieważ normy są wspólne dla uczestników życia społecznego – więc prowadzą do harmonii.
Teoretycy konfliktu odrzucają ten pogląd – interes jest wg nich głównym motywem działań jednostek. Wskutek różnic interesów powstaje konflikt będący czymś naturalnym, a nie jakąś przejściową dysfunkcją.
Pierwsze teorie konfliktu powstały już w XIX w., były zbudowane wokół jakiegoś konfliktu uznanego za podstawowy: konflikt klasowy, rasowy, narodowy, religijny.
Najważniejsza jest tu koncepcja Marksa oparta na interpretacji historii jako ustawicznej walki klas.
Natura stosunków społecznych w teoriach konfliktu leży w dominacji i podporządkowaniu.
Uniwersalną cechą struktury społecznej jest radykalny podział na zbiorowości uprzywilejowane i upośledzone w dostępie do dóbr: władzy, korzyści materialnych, środków represji, informacji.
Przyczyną konfliktu jest zazwyczaj zakwestionowanie przez część grupy prawomocności podziału rzadkich dóbr.
W takiej sytuacji pojawia się poczucie krzywdy i niesprawiedliwości.
Działanie jednostki, która dąży do ich zdobycia ograniczane jest obowiązywaniem w społeczeństwie norm i wzorów zachowań oraz sumieniem związanym z internalizacją wartości.
Im bardziej kategorycznie określone są normy i im głębiej uwewnętrznione wartości, tym mniejsze jest poczucie krzywdy związane z brakiem dostępu do rzadkich dóbr
Konflikt jest wszechobecny – zachodzi zarówno wewnątrz poszczególnych zbiorowości (rodzina, przedsiębiorstwo, społeczność lokalna, społeczeństwo globalne) jak i pomiędzy nimi.
L. Coser uważa, że konflikt spełnia bardzo pozytywną rolę w życiu społecznym.
Konflikt czyni klarowniejszymi niektóre podstawowe wartości.
Jednoczesne związki każdego z nas z wieloma grupami społecznymi są wg Cosera mechanizmem utrzymującym pewien poziom stabilizacji – bo skoro przynależymy do różnych klas, grup, narodowości, płci – to nie ma ryzyka podziału na dwie antagonistyczne, wzajemnie zwalczające się obozy.
Interakcjonizm symboliczny
Ludzie kontaktują się ze sobą za pomocą przekazywanych symboli – słów, wyrazu twarzy, gestów, oraz wszelkich znaków, które coś „znaczą” zarówno dla nas jak i dla innych.
Inspiracją dla teoretyków interakcjonizmu symbolicznego były poglądy G. Simmela, który twierdził, że jednostka to nic innego jak tylko interakcje, które tworzą jej społeczną osobowość.
Właśnie interakcja jest podstawowym procesem społecznym i elementem analizy dla przedstawicieli tej teorii.
W toku działania (interakcji) jednostka interpretuje sytuację, w jakiej działanie się odbywa, rozważa różne możliwe sposoby reakcji na bodźce pochodzące ze środowiska, dostosowując je do osobistych spontanicznych decyzji.
Społeczeństwo jest siecią nieustannie się zmieniających symbolicznych interakcji, w których partnerzy dostosowują się do siebie.
Normy i reguły życia społecznego tworzą się w toku interakcji (u funkcjonalistów są pierwotne w stosunku do działań jednostek).
Teoria wymiany
Założeniem teorii wymiany jest jednostka jako fundament społeczeństwa.
Społeczeństwo składa się wyłącznie z jednostek, ich wyborów, wytworów i niczego poza tym.
Teoria wymiany rozwijała się w opozycji do funkcjonalizmu – dzięki założeniom indywidualistycznym i psychologistycznym.
Ludzie decydują się na tworzenie i podtrzymywanie życia zbiorowego (społecznego) wyłącznie w imię korzyści, jakich mogą oczekiwać od społeczności.
Wszystko cokolwiek rozumie się przez życie społeczne daje się zinterpretować jako zachowania jednostek, a fakty społeczne można zredukować do faktów psychologicznych.
Zachowaniem jednostki kieruje dążenie do zyskiwania nagród i unikania kar.
Człowiek działa w pewien sposób nie dlatego, że pragnie realizować jakąś normę kulturową (jak uczą funkcjonaliści), ale dlatego, że realizując normę spodziewa się uzyskać akceptację ze strony innych.
Żyjąc w zbiorowości jednostka zachowuje się tak, by być nagradzaną, jednakże styka się z innymi ludźmi, którzy także chcą być nagradzani przez nią.
W efekcie życie społeczne jest wymianą nagród między pojedynczymi osobnikami. Jednostka nagradzana czuje się zobowiązana do wzajemności – w ten sposób bilansuje się wymiana dóbr.
Nagrody to materialne i niematerialne dobra: uznanie, prestiż, aprobata.
Teoria wymiany okazała się bardzo użyteczna w analizie małych grup społecznych (kręgi rówieśników, małe gangi przestępcze), ale poza tym obszarem – nieprzydatna.

19.03.2011
Zmiana społeczna

Zmiana społeczna – zmiana zasadniczych struktur grupy społecznej lub społeczeństwa.
Nowoczesna socjologia narodziła się z prób zrozumienia dramatycznych zmian, które wstrząsnęły tradycyjnym światem i dały początek nowym formom porządku społecznego.
(A. Giddens)

Czynniki zmiany społecznej
Wg A. Giddensa można mówić o trzech najważniejszych grupach czynników zmiany społecznej w okresie nowożytnym:

·         Czynnikach ekonomicznych
·         Czynnikach politycznych
·         Czynnikach kulturowych

Ekonomia jako czynnik zmiany społecznej
Nowoczesna gospodarka fundamentalnie różni się od dawniejszych systemów produkcji.
Różnica dotyczy przede wszystkim nieustannego wzrostu wytwórczości i narastającej akumulacji majątku.
W tradycyjnych systemach poziom produkcji był w miarę stały, gdyż produkcja była dostosowana do zwyczajowych potrzeb.
Polityka jako czynnik zmiany społecznej
W cywilizacjach tradycyjnych zakres zmiany politycznej był ograniczony do elit.
Inaczej jest w przypadku nowoczesnych systemów politycznych, w których wszelkie poczynania przywódców politycznych przekładają się na zmiany odczuwane przez całe społeczeństwa (masy społeczne).


Kultura jako czynnik zmiany społecznej
Można tu mówić o krytycznym, innowacyjnym spojrzeniu na świat współczesnego człowieka. Poszukujemy innowacyjnych rozwiązań, podczas, gdy dawniej przyjmowaliśmy sposoby postępowania uzasadnione tradycyjnymi wzorami.
Istotna jest także treść dominujących idei: współcześnie to ideały poprawy życia, równości obywateli, uczestnictwa w demokracji.
Źródła zmiany społecznej
Podstawowym (dla socjologa) pytaniem dotyczącym zmiany społecznej jest pytanie o to czy i w jakiej mierze zmian jest wynikiem samoistnego rozwoju możliwości tkwiących w danym społeczeństwie, czy też jest rezultatem bodźców zewnętrznych (na przykład zmian środowiska przyrodniczego, zapożyczeń z innych społeczeństw)
Zmiana endogenna i egzogenna
Teorie wyjaśniające zmiany przyczynami endogennymi opierają się na założeniu, że siły napędowe tkwią w systemach społecznych lub ich częściach (teorie konfliktu, ewolucji, cykliczne teorie zmian) – przykład: teoria społeczeństwa przemysłowego

Teorie zmiany egzogennej traktują społeczeństwo jako system stabilny, zintegrowany, który podlega zmianie na skutek oddziaływania sił zewnętrznych (światowa polityka, wojny, głód, kataklizmy przyrody, transfer technologii, dyfuzja kulturowa)
Teoria społeczeństwa przemysłowego
Za podstawę zmiany społecznej przyjmuje się umiejętności wytwarzania dóbr materialnych.
Historycznie można tu wyróżnić następujące typy społeczeństw:
społeczeństwa łowców i zbieraczy
społeczeństwa rolnicze
społeczeństwa pasterskie
cywilizacje przedindustrialne
społeczeństwa przemysłowe (industrialne)
społeczeństwa poprzemysłowe (postindustrialne)

Teoria społeczeństwa przemysłowego – społeczeństwo tradycyjne

Społeczeństwo tradycyjne (rolnicze)
Pojawia się pismo. Wykrystalizowana organizacja państwowa. Społeczeństwa bardzo zróżnicowane pod względem warunków życia, stratyfikacji, władzy
U genezy leży opanowanie przez człowieka i rozwój rolnictwa – rewolucja neolityczna – rozpoczęła się 15 tysięcy lat temu w żyznych dolinach Bliskiego Wschodu

Teoria społeczeństwa przemysłowego – społeczeństwo przemysłowe

Społeczeństwo przemysłowe

Narodziło się na przełomie XVIII/XIX w. w Europie Zachodniej – w basenie Morza Północnego.

Rozwój przemysłu – na skutek tego wielkie zmiany w zatrudnieniu: spadek w rolnictwie na korzyść przemysłu

Luźna struktura społeczna – jednostka (zasadniczo) nie jest przypisana do stanów, kast, klanów, rodów
Osłabienie lokalności życia społecznego i gospodarczego (migracje na dużą skalę, ruchliwość społeczna)
Upowszechnienie oświaty i szkolnictwa, rozwój kultury masowej
Wskutek osłabienia więzi lokalnych i coraz bardziej dostępnej oświaty upowszechnia się tożsamość narodowa
Teoria społeczeństwa przemysłowego – społeczeństwo postindustrialne (poprzemysłowe)
„Zbliżanie się społeczeństwa postindustrialnego” - Daniel Bell (1973)
Od połowy XX w. następuje bezprecedensowy rozwój gospodarczy – „druga rewolucja przemysłowa”
Zmiany w strukturze zatrudnienia – trzy sektory gospodarki
I – rolnictwo
II – przemysł
III – „usługi”
Spadek zatrudnienia w II sektorze obejmuje górnictwo, hutnictwo, przemysł maszynowy i motoryzacyjny
1960 – USA – ponad połowę zatrudnionych stanowili pracownicy III sektora, czyli „białe kołnierzyki”
„blue collars” – niebieskie kołnierzyki
„white collars” – białe kołnierzyki
Innym ważnym procesem charakteryzującym zbliżanie się społeczeństwa postindustrialnego jest wzrost współzależności i integracji między krajami najbardziej rozwiniętymi gospodarczo.
Społeczeństwo przemysłowe = społeczeństwo nowoczesne
W rozumieniu socjologicznym pojęcie społeczeństwa przemysłowego jest tożsame z pojęciem społeczeństwa nowoczesnego. Używając określeń „nowoczesność”, „człowiek nowoczesny” teorie socjologiczne wskazują na cechy charakterystyczne dla cech społeczeństwa, cech człowieka, które narodziły się po rewolucji przemysłowej.
Cechy człowieka nowoczesnego
·         Przemiany w sferze wartości: (R. Inglehart) w krajach zachodnich odbywa się w sferze wartości cicha rewolucja – tracą na znaczeniu wartości materialistyczne (ekonomiczne i fizyczne bezpieczeństwo), zyskują wartości postmaterialistyczne (możliwość samorealizacji, jakość życia)
Bogatą charakterystykę cech człowieka nowoczesnego przedstawił Alex Inkeles, który pojęcie nowoczesności odnosi nie tyle do kształtu społeczeństwa, co do postaw, poglądów, sposobu postrzegania świata przez ludzi.
Nowoczesnego człowieka cechują min.:
·         Otwartość na nowe doświadczenia, słabe zakorzenienie w tradycji, gotowość do świadomej akceptacji zmiany społecznej
·         Ciekawość świata i potrzeba jego poznawania, wychodzenie poza krąg spraw własnej wspólnoty, akceptowanie pluralizmu norm, zachowań, wierzeń i stylów życia
·         Zorientowanie na teraźniejszość i przyszłość, przeszłość i tradycja ważne są tylko o tyle, o ile służą osiąganiu bieżących celów
·         Rozwinięta potrzeba planowania; działanie perspektywiczne, a nie „z dnia na dzień”; predylekcje do stałych rozkładów dnia i punktualności

Koncepcja systemu światowego
W okresie po II wojnie światowej w krajach wysoko rozwiniętych panowało przekonanie, że wskutek modernizacji podniesie się poziom życia w krajach trzeciego świata.
Kraje te wydobędą się z zacofania, co położy kres biedzie, dzięki dopływowi nowoczesnych technologii, rozbudowie szkolnictwa i pozytywnemu stosunkowi ludzi do zmian.
Założenia te okazały się złudzeniem. W efekcie powstała i upowszechniła się koncepcja systemu światowego, której pierwszym teoretykiem był I. Wallerstein.
Podstawowe pojęcia to centrum, peryferie i półperyferie. Centrum tworzą kraje bogate, wysoko uprzemysłowione, rozporządzające najnowocześniejszymi technologiami i produkujące zróżnicowane produkty. Sprawują kontrolę nad większością zasobów produkcyjnych i finansowych świata.
Są stosunkowo niezależne, stabilne politycznie, o ustrojach demokratycznych.Peryferie tworzą kraje niegdyś zaliczane do trzeciego świata. Są ubogie i mają mało zasobów produkcyjnych, wobec czego nie są konkurencyjne na rynkach światowych.Dostarczają surowców lub jednorodnych produktów przemysłowych. Są uzależnione od krajów tworzących centrum: od technologii, ich rynków, a nawet pomocy finansowej. W efekcie kraje peryferyjne są mało stabilne i dalekie od demokracji.
Półperyferie to kraje, które z uwagi na poziom rozwoju gospodarczego sytuują się między centrum i peryferiami i nie można ich zaliczyć do żadnej z tych dwóch kategorii.
Są to zarówno odnoszące sukcesy kraje pozaeuropejskie jak i postkomunistyczne kraje europejskie, w których poziom życia , choć znacznie wyższy niż w krajach trzeciego świata, wyraźnie odbiega od poziomu życia czołówki europejskiej.

Dyfuzja kulturowa
Dyfuzja kulturowa to proces polegający na rozszerzeniu określonych cech kultury jednego społeczeństwa na inne
Prowadzi się tu badania nad wpływem migracji i kontaktu kulturowego na rozwój lub stagnację społeczeństw – zmiany dokonujące się w kulturze pod wpływem rozszerzania się i stykania różnych kultur. Dyfuzja jest możliwa dzięki migracji, podróżom i handlowi, może być też skutkiem podboju. Jest wreszcie – współcześnie – rezultatem dostępności środków komunikacji. Przedmiotem dyfuzji są zarówno materialne jak i niematerialne cechy kulturowe – wolność czy demokracja upowszechniają się tak samo jak narzędzia i broń.
Dyfuzja - opóźnienie kulturowe
Łatwiej rozprzestrzeniają się jednak wytwory materialne.
Ogburn był autorem tezy o „opóźnieniu kulturowym”, która mówi o konsekwencjach nierównomiernego rozprzestrzeniania się zmian w kulturze materialnej i niematerialnej. Szybciej upowszechniają się przedmioty, dopiero po pewnym czasie zakorzenia się i daje wykorzystać wiedza ich dotycząca.
Np. większość pracowników biurowych nie wykorzystuje wszystkich możliwości komputerów prawdopodobnie z lęku przed techniką (wynikającego z braku przeszkolenia).
Dyfuzja - Intruzja
Obiektywne uwarunkowania procesów dyfuzji wiążą się z siłą tradycji, przywiązaniem do własnych wzorców kultury, poziomem infrastruktury w danym społeczeństwie, z warunkami przyrodniczymi (bogactwa naturalne, klimat, szlaki komunikacyjne).
J. Teggart sformułował pojęcie „intruzji” – czyli wtargnięcia obcych elementów w porządek społeczny, rozerwania istniejących układów, grup, wartości działań. Bywa, że taka zmiana może mieć bardzo negatywne konsekwencje. Yir Yoront w Australii wytwarzali narzędzia z kamienia. Siekiera kamienna była dobrem rzadkim – nie tylko narzędziem produkcji i bronią, ale symbolem męskości nie każdemu dostępnym. Użyczenie siekiery miało funkcje społeczne, wiązało się z hierarchią społeczną.
Pojawienie się siekier żelaznych spowodowało negatywne konsekwencje.
Dyfuzja - kryzys
Robert Nisbet za kluczowe pojęcie przy wyjaśnianiu zmian uważa pojecie „kryzysu”.
Kryzys to sytuacja, kiedy ludzie tracą kontrolę nad środowiskiem, w której pojawia się zagrożenie związane z zaskoczeniem, kiedy konwencjonalne zachowania lub myślenie nie mają zastosowania do sytuacji i są nieskuteczne. Efektem nadzwyczajnych zdarzeń może być proces polegający na uwolnieniu jednostki od silnych więzi, tradycyjnych reguł zachowań,
Kolejnym efektem może być innowacja – mogąca prowadzić do np. zmian w kulturze.
Katalizatorem takiego kryzysu może być wojna, czy katastrofa naturalna.





P.S. Nie wiem kto zamieszczał te notatki na stronie i nie odpowiadam za ich wartość   :)

dominika.r - 2012-02-17 19:42:58

jakby ktoś chciał nieco obrobioną wersję, niech wyślę na mój adres mailowy (dominika.riegel@gmail.com) swój adres to prześlę,
bo na pocztę ogólną już wrzucałam, ale ktoś usunął.

PaulinaSwinoga - 2012-02-17 23:02:03

oooo super:)
Ja już sobie to zapisałam stąd, a jutro się okaże czy to jest to samo:)

www.volleyballhax.pun.pl www.bigbang.pun.pl www.marysinlas.pun.pl www.flashkatowice.pun.pl www.turniejfifa.pun.pl